27 Mayıs 1960 darbesinin 60'ıncı yıl dönümünde asılarak idam edilen merhum Başbakan Adnan Menderes'in, 1957 yılında Samsun'da yaptığı seçim mitinginde yaptığı konuşmanın metni. Adnan Menderes'in Samsun seçim mitinginden tarihi fotoğraf kareleri..
Demokrat Parti eski Genel Başkanı ve Türkiye Cumhuriyeti eski Başbakanı Adnan Menderes'in Samsun'da seçim mitingi yaptığını biliyor muydunuz. Adnan Menderes, 17 Ekim 1957 Samsun seçim mitinginde neler konuştu.
17 Ekim 1957 yılında Samsun'a gelerek seçim mitingi yapan Adnan Menderes bakın Samsun seçim mitinginde neler konuşmuş.
Adnan Menderes Samsun Cumhuriyet Mitingi konuşması(Baki Sarısakal arşivi)
ADNAN MENDERES SAMSUN’DA TEZAHÜRATLA KARŞILANDI
Trabzon sahil yolu ile Samsun ve Bafra’ya gelen Sayın Başvekilimiz Adnan Menderes civar kasaba ve köylerden gelen ellerinde dövizleri yazılı binlerce halk tarafından coşkun tezahüratla karşılanmıştır.
Yanında vekillerden; Şem’i Ergin, Hasan Polatkan, Tevfik İleri, Sıtkı Yırcalı ve Cemil Bengü olduğu halde parkın arkasında meydanı dolduran partili vatandaşların omzunda kürsüye gelen Başvekil, halkın yaşa varol sesleri arasında aynı sevgi ve sempati ile alanı dolduranlara mukabele etmiştir.
Adnan Menderes Samsun’da Halka Hitap Ediyor
Cumhuriyet gazetesi muhabiri Mazhar Kunt, Adnan Menderes’in Samsun ziyaretini gazetesine şu şeklide bildiriyor:
“Buraya dün gece yarısına doğru geldik. Hava kapalı, biraz yağmur bile atıştırıyor. Sabahleyin de öyle. Fakat miting saati olan 10’da yağmur tamamen durdu. Samsun cidden güzel bir şehir. Sokakları, meydanları hoş. Binaları ekseriyetle bakımlı, limanı büyük ve kullanışlı. Saat 10’da Vali Konağında Menderes, Polatkan, Yırcalı, Tevfik İleri kapının önüne çıktılar. Sokaktan geçen ve mitinge giden binlerce partili, Başbakanı alkışlıyorlar.
Saat 11’de İskele Meydanı’nda toplanıldı. Geniş saha adam almıyor. Menderes, Polatkan, İleri ve Yırcalı alkışlar arasında ilerliyorlar. Dövizler dalgalanıyor. ‘Temel Atma varken, Laf atmağa paydos, Çarık yerine çizme giyiyoruz Yol Parası almıyoruz, yol yapıyoruz’, Ayağımızı uzatıp ona göre yorgan yapacağız’ “
İlk önce mikrofonda söz alan Tevfik İleri: İktidara geldikleri günden beri yapılan icraatı 1950’den evvelki zamanla kıyas etmiş ve rakamlara dayanarak her sahadaki yükselmeyi belirtmiştir. Sözlerine devamla 1949 ‘da okul adedi 12.511 iken bugün 19.762, öğrenci adedi 1.460.458 iken bugün 2.131.148’dir. Her okul sayısında büyük bir rakam artışı vardır. Eskiden köy okullarına zorla gönderilen çocuklar bugün isteyerek ortaokullara gitmektedirler.
Size bir müjde vereyim Başvekilimiz bize söz verdiler. İstanbul-Hopa sahil yolu tamamen yapılacak aradaki, uzun mesafe kısalacaktır. Bugün burada et ve balık kombinasının 10 milyon liraya mâlolacak temeli Başvekilimizin uğurlu elleriyle atılıyor. Senede binlerce hayvanın kesim ve satım işi buradan sağlanacaktır. Menderes bu seçimde Türk milletinin huzuruna bir elinde mala diğer elinde makas ile çıkıyor. Malasıyla yeni tesislerin temelini atıyor, makasıyla da 7 yıl zarfında yapılan eserlerin açılışında kurdelelerini kesiyor, demiştir. Müteakiben mikrofona gelen Sıtkı Yırcalı da; eskiye nazaran dışardan gelen ve yurt içinde istihsal eden ihtiyaç maddelerinin ne kadar yüksek olduğunu rakamlarla belirmiştir.
Yırcalı’dan sonra, Hasan Polatkan’ın müteakibine müteakip mikrofonda kalabalık kitleye hitap eden Başvekil, aşağıdaki konuşmayı yapmıştır. Sevgili ve Aziz Samsunlular: Ben Samsun’a geldiğim zaman Samsunluların D.P’ye olan sevgi ve sempatisini gördüm. O zaman anladım ki Samsun D.P’nin kalesidir. Ondan sonra müteaddit defalar yine geldim. Hiçbir zaman bize olan itimadınızı esirgemediniz. Ben kendimi sizin ailenizden bir fert olarak hissediyorum. Tütün mahsulünüze lazım gelen kıymeti vereceğiz. En mühim davanız bu şekilde halledilecektir. Samsun yakın bir zamanda büyük bir ticaret şehri olacaktır. Dolaştığım bu cennet sahil, dünyanın en büyük turistik yeri olmaya lâyıktır. İnönü diyor ki C.H.P si D.P iktidarını düşürmeğe karar verdi. Ben Karadeniz’in mert evlatlarının gözünde böyle bir karar göremedim. Seçim masraflarını çok yapıyorsunuz diyorlar. Bizim masraflarımız peyk partilerin masraflarından daha azdır. Yarın D.P iktidara geldiği zaman size bugün kapısını çalmakta olduğunuz refah âleminin kapısını açacaktır. Memleket baştan aşağı imar edilecektir. Artık her işimizi kendimiz yapacak duruma geldik. Her türlü maddeyi kendimiz imal edeceğiz. 8 senede yaptıklarımız bundan sonra 2 sene de yapılacaktır. Çünkü hazırlık devremiz bitmiştir. İskenderun’da 3,5 milyon tonluk ham petrol rafinesinin temelini atmaya gidiyorum. Sizlerin elektrik derdi üzerindeyiz. Samsun ucuz elektriğe kavuşmadıkça refaha kavuşamaz. Huzurunuzdan ayrılırken hepinizi en derin muhabbetle kucaklarım.
Yol boyunca Başvekil, yaşa var ol sesleri arasında istikbal edilmişlerdir.
Akşam gazetesi muhabiri de Adnan Menderes’in Samsun’a gelişini okuyucularına şöyle duyuruyordu:
ADNAN MENDERES SAMSUN’DA
Başvekil Menderes Samsun nutkuna Karadeniz halkının Demokrat Partiye olan bağlılığın ifade ile başladı ve şöyle devam etti:
“İsmet Paşa Türk milleti, Demokrat Partiyi iktidardan düşürmeye karar verdi demiş. Türk milletinin bu kararını, acaba Karadeniz deki şu yeni bitirdiği seyahatinde mi öğrendi? Ben Karadeniz çocuklarının gözlerinde ve kalplerinde böyle bir kararın izlerine rastlamadığımı söylersem, beni ileri konuşmuş addetmeyin. Çehrelerinin ifadesi de gösteriyor ki, İsmet Paşa’nın bu sözü asla doğru değildir. Vatandaşın reyi muhteremdir. Ve henüz Türk milletinin vicdanında yazılı ve saklıdır. O, kararını bu ayın 27’sinde en temiz bir seçim sonunda ortaya koyacaktır. O tarihten evvel Türk milleti şuna karar verdi, buna karar verdi tarzında konuşmak yalnız milletin gayretine değil, gayretullaha, Allah’ın gayretine de dokunur. “ Müteakiben Trabzon’daki miting hadisesine de temas eden Menderes bu hadisenin oluş şekli ile basına aksettirilişine işaret etmiş “ Hürriyet Partililerin kendilerini sabote ettiğini“ iddia ile “ Hürriyet yok diyerek hürriyetin suiistimalini bir lânet halkası gibi iktidarın boğazına geçirip onu boğmak isteyenleri rahat rahat konuşmalarına bıraktık. “ Meydanı dolduran vatandaşlarda bizi takip ettiler. Fakat bakıyorsunuz, bazı gazeteler Halk Menderesi dinlemedi diye yazıyor. Bu yalandır. Bu gazeteler, mutlaka yalan haber vereceklerdir demiştir. Basından sonra Başvekil muhalefetin tutumuna da çatmış ve plansız hareket edildiği iddialarını reddetmiş daha sonra “ Trabzon’da İsmet Paşa iki sözlü bir şahsiyettir demiştim. Bunun bir delilini veriyorum. “ diyerek Halk Partisi’nin ileri sürdüğü nisbî seçim mevzuu üzerindeki görüşlerinin nasıl değiştiğini ifadeyle muhtelif memleketlerden misaller vermiştir.
Menderes nutkuna şöyle devam etti:
“İsmet Paşa iktidarda değildir ki, seçip kanununu değiştirip nispî seçim usulünü gitsin. Esasen iktidarda olsaydı onu değiştirmeye lüzum görmez, nispî seçimden bahsetmezdi. Nitekim 1950’de öyle olmuştur. Çünkü İsmet Paşa bu siyaset tertibini ve oyununu iktidara gelebilmenin bir yolu olarak seçmiştir. İşte bu tertiplerden ekseriyet aldıktan sonra altı ay muvakkat olarak sözde iş başına gelecekler. Sözüm ona bir meclisi müessesan kuracaklarmış, böyle diyorum, çünkü devleti yeniden tesis edeceğiz. Sonra dağılacağız diyorlar. Buna ne lüzum var? Demin söylediğim gibi görüyorsunuz ki, devletçilik oyunu oynuyorlar. 27 sene oturmuşlar, devleti kuramamışlar, şimdi altı ayda devleti kuracaklar, siyasi buhranı, iktisadi buhranı kaldıracaklar, sonra iktidarı gene millete tevdi edecekler. Bu kadar oyuna ne lüzum var? Dünya şartlarının müsaadesi ve memleketin tahammülü var mı bu oyunlara? “
Başvekil konuşmasının sonunda şöyle demiştir:
“Bütün bu boş şeyleri bir tarafa bırakalım ve yüzlerimizi, milletimize refah âleminin kapılarını açmakta olan büyük hamlelerimize çevirelim. Muhtelif konuşmalarımda belirttiğim gibi, Türkiye’nin yedi buçuk senesinde beş misline çıkan sınaî istihsal kudreti sayesinde, mamul ihtiyaçlarımızın yüzde doksanını artık kendimiz meydana getirmekteyiz. Yarın petrolü de memleketimizde elde edeceğiz. “Elektrik mevzuuna da temas eden Menderes sözlerini “ Türkiye’nin iç ve dış itibarı Kanuni devrinden beri hiçbir devirde bu kadar kuvvetli olmamıştır. “ cümlesiyle bitirmiştir.
Demokrat Parti’nin izlediği politikadan en çok zararı bürokrasi görmüş ve demokrat parti iktidarına karşı mücadele etmiştir. Bu mücadele 1950–1960 yılları arasında sürmüştür. Demokrat Parti iktidarının son yıllarında kendisine karşı artan bir şekilde gelişen muhalefeti anti-demokratik baskı yöntemleriyle susturmak yoluna gitmiştir. Sonuçta bürokrasi öteki sınıflar adına 27 Mayıs 1960 yılında Demokrat Partiyi iktidardan uzaklaştırmıştır.
- Serbest Cumhuriyet Fırkası, Cumhuriyet Halk Partisi ve Demokrat Parti'de siyaset yapan Menderes, 27 Mayıs darbesi'nin ardından, 17 Eylül 1961 tarihinde asılarak idam edildi. Türkiye Büyük Millet Meclisi 1990 yılında çıkardığı yasayla, Menderes ve onunla beraber idam edilenlere itibarlarını iade etti.