TOKİ konutlarında o kadar el değişimi yaşanıyor ki!

Barınma İhtiyacı: Mimarlığın İlk Dersi 

Canlı boş bir arazide varsa bir tümsek bulur sırtını ona dayar. Bir duvar, daha iyisi bir köşesi olan iki duvar, daha da iyisi üç duvar, kapısı olan dört duvar... Bir de üstü kapalı olursa, komşuların, mahallen, şehrin ve vatanın olursa, işte bu barınma ihtiyacını halletmiş sosyal bir insan...

Sürekli nüfus artışı yaşayan bizim gibi ülkelerde, barınma ihtiyacı hiçbir zaman bitmemiş, dönem dönemde sorun haline dönüşmüştür. Özel sektör ticari amaçlı konut imalatı yaparak, bu ihtiyacı bir nebze olsun karşılamaya çalışmış fakat arsa, malzeme ve yetişmiş eleman maliyetlerinin artması neticesinde sorunu çözme noktasında, yeterli olamamıştır.

Peki özel sektör haricinde devlet ve kurumları bu konuda ne yapmaktadır? 
Devletin bu alanda en önemli kurumu TOKİ'dir. Özellikle rahmetli Özal döneminde TOKİ'ye anlam yüklenmiş ve vatandaşların barınma ihtiyacını karşılamak adına ülkemizde çeşitli yatırımlar yapılmıştır. Günümüzde TOKİ’nin vatandaşların barınma amaçlı konuta sahip olmasındaki rolü nedir? 

AK Parti iktidarı ile TOKİ daha işlevsel hale gelmiş ve bugüne kadar bir çok vatandaşımız konut sahibi yapılmıştır. 2002-2025 yılları arasında TOKİ eliyle sayıca çok fazla konut yapılmış hatta ülkemizde olan afetler neticesinde vatandaşların yıkılan ve kullanılmaz hale gelen konutlarının yapımını da yine TOKİ üstlenmiş ve bu konutları da başarıyla teslim etmiştir.

TOKİ yapıları kalite anlamında tartışılır. Fakat sağlamlık, depreme ve afetlere dayanıklılık anlamında başarılı olduğu tartışılamaz. TOKİ'nin bu altın çağı denilen dönemde, özel sektör ve TOKİ vatandaşların barınma ihtiyacını karşılayamamıştır.

Daha önce de belirttiğim gibi özel sektör arsa, malzeme ve personel maliyetlerinin yüksek olması neticesinde, gerekli sayıda konut üretememişlerdir.

Özel sektör açısından bir başka olumsuzlukta, belediyelerin ve ilgili kurumların müteahhitlerin çok kazandıkları izlenimi içinde olmaları neticesinde özel sektöre maddi zorluklar çıkartmaları, işin cabasıdır. Daha yapım imalatına başlamadan belediyeler tarafından; açılmayan yolun, yapılmayan altyapının, harç adı altında paralar istemesi ayrı bir problemdir. En önemli problem de yine bu kurumların ve belediyelerin zamanın en değerli şey olduğunu düşündüğümüzde yapıma başlama sürecini uzatmaları ve bugün git yarın gel, sistem bugün çalışmıyor demeleri maalesef hala devam etmektedir. 

Devlet kurumları ve belediyelerden bir çok konuda muaf olan, kendine özgü yasaları olan TOKİ'de bu kadar konut yapmasına rağmen, hem artan nüfus hem TOKİ'nin yapımdan sonraki satış aşamasındaki yanlış politikaları neticesinde, hala barınma ihtiyacı sorunu çözülememiştir. TOKİ Sosyal konut diyerek konut imalatı yapıyor, satış aşamasına gelince uygun fiyat uzun vade bir çok kez de ödenmeyen taksitlerin faizleri için af çıkartma, kalan borç peşin ödendiğinde indirimli ödeme gibi uygulamalar yaparak, açık arttırma ile satış yapması ve bu konutları alan kişilerin, aldıktan sonra başkalarına daha pahalıya satmalarının, devretmelerinin önüne geçemediği, müddetce barınma ihtiyacını çözemeyecektir. 

Kıran Mahallesi'ndeki TOKİ'lere bakıldığında bir çok camda satılık ve kiralık ilanları görmek mümkündür. Aynı şekilde Canik Emlak Konut binalarında da aynı manzarayı görmek mümkündür. Öyle ki Kıran Mahallesi'ndeki TOKİ konutlarında o kadar el değişimi yaşanıyor ki, binaların altındaki bir dükkanda Samsun'un yerel bir emlak şirketi ofis açma ihtiyacı dahi duymuştur. TOKİ’den konut alan kişi gerçekten ihtiyaç sahibi olabilmeli ve bu aldığı konutu en az 20 yıl satamamalı, kiraya dahi verememelidir. Kira konusunda belki birinci derece yakınına imtiyaz tanınabilir. 

Yıllar önce Almanya'da yaşadığım bir örnekte; Belediyeye ait yeni imar alanındaki bir arsayı o beldede belediye, 30 yıldır oturan bir Türk aileye mektup yazarak, bu arsayı kendilerine en geç iki yıl içinde ev yapmaları, 20 yıl satamamaları ve kendilerinin oturmaları şartıyla, uygun fiyata belki özel sektörün satacağı fiyatın yarısına tekabül edecek bir değere, kendilerine vereceğini ifade etmiştir. Kişi bu teklifi kabul edince de, ertesi gün bütün bankalar o kişiye kredi teklifleri ile gelmişlerdir ve o kişinin bir bankayı seçerek binasını yaptığına bizzat şahit olmuşumdur. TOKİ, daireleri uygun fiyata verirken satamazsınız ve kiraya da veremezsiniz demediği müddetçe o dairelere konut ihtiyacı olan ya da olmayan herkes müracaat edecektir ve barınma ihtiyacı hiçbir zaman bitmeyecektir.

Ekonomik anlamda özel sektörün barınma ihtiyacına katkı verebilmesi arsa, malzeme ve personel maliyelerinin pahalılığı haricinde uzun vadeli kredi imkanlarının da iyileştirilmesi gerekmektedir. TOKİ konutlarını ihtiyacı olan, özel sektörden ekonomik anlamda konut alamayacaklara ve gerçekten hak edenlere satmalı. Ayrıca konut alan ailenin mevcut konutunun olmama, aldığı konutu satamama, kiraya verememe gibi şartları da ortaya koymalıdır. 

Ekonomik anlamda ödeme noktasında sıkıntısı olmayan birinci, ikinci ve ya üçüncü konutlara ihtiyacı olan vatandaşlar da, özel sektör için yeter de artar.